01.10.2008 ж.

ШЌО-ныњ энергетикалыќ ресурстары

Энергетика кез келген мемлекеттіњ стратегиялыќ саласы болып табылады жєне басќа µндірістер мен т±тастай алѓандаѓы мемлекет экономикасы да соѓан байланысты дамиды.
Шыѓыс Ќазаќстан облысыныњ µнеркєсіп µндірісініњ ќ±рылымында электр энергиясын µндіру мен тарату 4,5%-ды алады. 2007 жылы энергетикалыќ кєсіпорындармен 21538,7 млн. тењгеніњ µнімі µндіріліп, µндірістік сипатта ќызмет кµрсетілді, б±л µткен жылдыњ дењгейінен 8,0%-ѓа артыќ.

¤неркєсіп µнімініњ наќты кµлем индексініњ серпіні
(µткен жылѓа пайызбен)

Металл емес µзге де минералды µнімдер µндіру (6,2%), ауыл шаруашылыѓы µнімдерін µндіру (8,4%), машина жасау (10,4%), т‰сті металл кендерін µндіру (16,3%), металлургия µнеркєсібінен (42,4%) кейін экономикалыќ ќызметтіњ "Электр энергиясын µндіру мен тарату" т‰рі µнеркєсіп µнімдерін µндірудіњ облыстыќ кµлемінде алтыншы орын (4,5%) алады. Облыстыќ кµлемде ќызмет т‰рініњ ‰лес салмаѓы µткен жылмен салыстырѓанда 0,5 пайыздыќ пунктке артты да, 2003 жылмен салыстырѓанда - 3,8 п.п-ке кеміді. 2007 жылдыњ ќорытындысы бойынша саланыњ республикалыќ кµлемдегі ‰лесі 7,8%-ды ќ±рады жєне 2006 жылмен салыстырѓанда 0,5 п.п-ке артты. Ж±мыскерлерініњ саны 50 адамнан асатын кєсіпорындармен сала µнімініњ ењ ‰лкен кµлемі (96,6%) µндірілді. Ж±мыс істеушілер саны 50 адамѓа дейінгі кєсіпорындар ‰лесіне сала µнімі кµлемініњ 3,3%-ы, ќосалќы кєсіпорындарѓа - 0,1%-ы келеді.

Облыстыњ энергетикалыќ єлеуеті

Негізгі ќорлар мемлекеттіњ ±лттыќ байлыѓыныњ негізгі бµлігін ќ±райды. Кез келген кєсіпорын ж±мысыныњ тиімділігі кµбінесе негізгі ќорлардыњ жаѓдайы мен оны ±тымды пайдалануѓа байланысты болып келеді. Энергетика µндіріс объектілері ќ±ныныњ жоѓары болуымен сипатталса, соныњ салдарынан оны сатып алу мен жањѓырту шыѓындары ондаѓан жылдар ішінде аќталатын салалар ќатарына жатады. 2007 жылдыњ соњына электр энергиясын µндіру мен таратуда 16739,6 млн. тењгеніњ ќорлары шоѓырланѓан, б±л µнеркєсіп бойынша т±тастай алѓандаѓы негізгі ќорлардыњ наќты барыныњ 7,9%-ын ќ±райды. Жыл ішінде энергетикалыќ кєсіпорындардыњ негізгі капиталына 3674,9 млн. тењге салынды. Негізгі капиталѓа ж±мсалѓан инвестицияларды игеру ќарќыны 2006 жылмен салыстырѓанда 4,5%-ѓа артты. Энергетикаѓа салынѓан инвестициялардыњ ‰лесі µнеркєсіп бойынша т±тастай алѓандаѓы инвестициялар кµлемінде 5,5%-ды ќ±раса, кен µндіру µнеркєсібінде - 33,4%, µњдеу µнеркєсібінде - 50,4%, электр энергиясын, газ бен суды µндіру мен таратуда - 16,2% шамасында ќалыптасты.
2008 жылѓы 1 ќањтарѓа µнеркєсіптіњ негізгі ќорларыныњ тозу дєрежесі 37,3% болды, соныњ ішінде кен µндіру µнеркєсібінде - 39,7%, µњдеу µнеркєсібінде - 35,2%, электр энергиясын, газ бен суды µндіру мен таратуда - 42,8%, жекеше ќарастырылатын электр энергиясын µндіру мен таратуда - 52,4% (2006 жылы - 49,8%).
Электр энергиясын µндіру мен таратуда технологиялыќ жабдыќтарды жањарту ‰рдісі µнеркєсіп салаларыныњ ішінде ењ баяу ќарќынмен ж‰зеге асырылуда. ¤њдеу µнеркєсібіндегі жањарту коэффициенті - 14,6%-ды, кен µндіруде - 6,3%-ды, электр энергиясын µндіру мен таратуда - 1,5%-ды ќ±рады (2006 жылы - 2,1%).
Облыстыњ энергетикалыќ єлеуеті 62 электр стансасы арќылы ж‰ргізіледі, олардыњ ішінде 56-сы жылу жєне 6-ы су электр стансасы. 2006 жылмен салыстырѓанда электр стансаларыныњ саны есептен шыѓару есебінен 2 бірлікке азайды.
Жыл соњына єрекеттегі электр стансаларыныњ жалпы ќуаты 2091,4 мыњ кВт-ты ќ±рады жєне генерацияланатын ќуаттардыњ негізгі бµлігі (82,3%) су электр стансаларында шоѓырланѓан. Су электр стансаларыныњ ішінен ењ жоѓары ќуат шамасы 702,0 мыњ КВт-ты, жылу электр стансалары ішінен - 241,5 мыњ КВт-ты ќ±рады. Электр стансаларыныњ барлыќ санынан 35-і - т±раќты, 27-сі - жылжымалы.
2007 жылы Шыѓыс Ќазаќстанда 7798,3 млн. кВт саѓат электр энергиясы µндірілді, б±л µткен жылѓы µндіріс кµлемінен 7,8%-ѓа жєне 2003 жылѓы кµлемнен 4,6%-ѓа артыќ. Су электр стансаларымен 6083,5 млн. кВт саѓат электр энергиясы µндірілді (жалпы кµлемніњ 78,0%-ы). Жылу электр стансаларыныњ ‰лесіне барлыќ шыѓарылѓан электр энергиясыныњ 22,0%-ы немесе 1714,8 млн. кВт саѓ келеді. 2006 жылмен салыстырѓанда электр энергиясын су электр стансалары - 7,0%-ѓа, жылу электр стансалары - 10,5%-ѓа арттырды.
Республика бойынша электр энергиясы µндірісі кµлемінде облыс т±раќты т‰рде Ќараѓанды (15,3%), Павлодар (41,6%) облыстарынан кейін ‰шінші орынды (2007 жылы - 10,2%) иеленіп келеді.

Облыстыњ электр балансы

¤ткен жылы жергілікті µндірушілердіњ µнімдерінен басќа т±тыну процесінде республиканыњ басќа µњірлерінен (1804,8 млн. кВт. саѓат) жєне шетелден (4,3 млн. кВт. саѓат) т‰скен электр энергиясы пайдаланылды. Электр энергиясы Павлодар (сырттан т‰скен электр энергиясы кµлемініњ 66,1%-ы), Алматы (22,6%), Жамбыл (8,8%), Ќызылорда (1,2%), Ќараѓанды (1,0%) облыстарынан жєне Ресей Федерациясыныњ кєсіпорындарынан алынды. 2006 жылмен салыстырѓанда облыс пен республикадан тыс жерлерден т‰скен электр энергиясыныњ кµлемі Алматы облысынан (3,9 есеге), Ќараѓанды (2,3 есеге), Жамбыл жєне Ќызылорда облыстарынан (2006 жылы осы µњірлерден электр энергиясы т‰спеген болатын) т‰скен энергия кµлемініњ артуынан 9,3%-ѓа µсті. Сонымен ќатар Павлодар электр желілерінен 9,0%-ѓа жєне Ресейден - 5,8 есеге электр энергиясыныњ жеткізілуі азайды.
2007 жылы облыстыњ электр балансыныњ кіріс бµлігі электр энергиясын жергілікті µндірушілер мен оныњ облыстыњ шегінен тыс жерлерден т‰суін ќоса есептегенде 9607,5 млн. кВт саѓатты ќ±рады, б±л алдыњѓы жылдыњ сєйкес кµрсеткішінен 8,0%-ѓа кµп. Электр балансыныњ кіріс бµлігініњ ќ±рылымында 81,2%-ын облыста µндірілген жєне 18,8%-ын басќа жаќтан т‰скен электр энергиясы алады.
Электр балансыныњ шыѓыс бµлігі электр энергиясын облыс ішілік пайдаланушылардыњ т±тынуынан (80,0%), облыс (11,5%) жєне республика (1,3%) шегіне босатудан жєне ысыраптан (7,2%) т±рады.
2007 жылы облыста µндірілген электр энергиясыныњ 1105,3 млн. кВт саѓаты республиканыњ басќа µњірлеріне, соныњ ішінде Алматы (облыс шегіне босатылѓан энергияныњ 67,7%-ы), Жамбыл (10,6%), Оњт‰стік Ќазаќстан (10,0%), Павлодар (7,1%) облыстары жєне басќаларѓа босатылды. 2006 жылмен салыстырѓанда Ќазаќстанныњ басќа µњірлеріне электр энергиясын жеткізу кµлемі екі есеге жуыќ µсті.
Республикадан тысќары µњірлерге (Ресейге) 120,2 млн. кВт. саѓат электр энергиясы (электр баланстыњ шыѓыс бµлігініњ 1,3%-ы) босатылды.
Облыстыњ энергия ж‰йесінде µткен жылы электр энергиясыныњ ысырабы анаѓ±рлым жоѓары болды, б±л 2006 жылмен салыстырѓанда 0,9%-ѓа артыќ жєне 694,0 млн. кВт саѓатќа тењ. Электр энергиясы ысырабыныњ барлыќ кµлемініњ 24,3%-ы - технологиялыќ, 75,7%-ы - коммерциялыќ ысыраптан т±рады.
Алдыњѓы жылмен салыстырѓанда облыс ішінде электр энергиясын т±тыну 2,8%-ѓа артты жєне 7688,0 млн. кВт саѓатты (электр энергиясыныњ ысырабын ќоспаѓанда) ќ±рады.

Пайдаланушылармен электр энергиясын т±тыну ќ±рылымы

2006 жылмен салыстырѓанда электр энергиясын т±тынуды т±тынушылардыњ барлыѓы арттырды, тек ќ±рылыс индустриясы кєсіпорындары т±тынѓан электр энергиясыныњ шыѓысы 13,8%-ѓа кеміді. ¤неркєсіпте - 2,3%-ѓа, коммуналды шаруашылыќта - 6,0%-ѓа, кµлік пен байланыста - 10,6%-ѓа, экономикалыќ ќызметтіњ басќа да т‰рлерінде (мєдениет, денсаулыќ саќтау, сауда, ќонаќ ‰й жєне мейрамхана бизнесі, мемлекеттік басќару органдары жєне ќаржы ќызметі) - 9,2%-ѓа электр энергиясын т±тыну артты.
Облыста т±тынылѓан электр энергиясыныњ барлыќ кµлемінен (ысырапты ескере отырып) 11,3%-ы ауылдыќ жерлерде ж±мсалѓан. Ауыл т±рѓындарымен µндірістік ќажеттілік ‰шін электр энергиясыныњ осы кµлемініњ 20,9%-ы, пєтерлерді жарыќтандыру мен басќа да т±рмыстыќ ќажеттілік ‰шін 28,7%-ы, коммуналдыќ шаруашылыќ, кµлік, байланыс, сауда, банктер жєне т.б. 50,4%-ын ж±мсалѓан.

Электр энергиясын µнеркєсіпте т±тыну

Бірнеше жылдар бойы µндірістіњ т±раќты µсімініњ саќталуы мен µнеркєсіптіњ базалыќ салаларында энергияны кµп т±тынатын технологиялардыњ болуынан электр энергиясын т±тынудыњ артуы байќалады. 2007 жылы µнеркєсіптік кєсіпорындардыњ µндірістік ќызметіне 5666,6 млн. кВт саѓат (электр энергиясын шаруашылыќ ќажетіне ж±мсауды ќоспаѓанда) энергия ж±мсалды. Алдыњѓы жылмен салыстырѓанда электр энергиясын µнеркєсіпте т±тыну 2,3%-ѓа, 2003 жылмен салыстырѓанда - 14,6%-ѓа артты.

Электр энергиясын µнеркєсіпте т±тыну

(млн. кВт саѓат)

Электр энергиясы µнеркєсіпте технологиялыќ ќажеттілікке, жылжытушы к‰шке, жарыќтандыруѓа жєне зауыт желілеріндегі ысырапты ќоса алѓанда меншікті µндірістік ќажеттілік ‰шін ж±мсалады. 2007 жылы электр энергиясыныњ жалпы кµлемінен 38,7%-ы - µнеркєсіптіњ технологиялыќ ќажетіне, 50,2%-ы - жылжыту к‰шіне, 11,1%-ы - жарыќтандыруѓа, µз м±ќтажы мен ысырап ‰шін ж±мсалѓан.
¤неркєсіпте пайдаланылѓан электр энергиясыныњ жалпы кµлемініњ 9,0%-ы - кен µндіру µнеркєсібінде, 80,1%-ы - µњдеу µнеркєсібінде, 10,9%-ы - электр энергиясын, газ бен суды µндіру мен таратуда т±тынылѓан.
Кен µндіру µнеркєсібі кєсіпорындары 2006 жылмен салыс-тырѓанда электр энергиясын т±тынуды 5,1%-ѓа азайтты. Саланыњ т±тыну кµлемініњ 7,2%-ы - технологиялыќ ќажеттілікке, 90,5%-ы - жылжытќыш к‰шке (электрлік жєне механикалыќ ќозѓалтќыштар), 2,3%-ы - жарыќтандыруѓа, µз ќажеттеріне жєне ысырапќа келеді.
¤њдеу µнеркєсібінде µндіріс процесіндегі электр энергиясыныњ шыѓысы 3,0%-ѓа артты. Барлыќ электр энергиясыныњ 48,3%-ы - жылжытќыш к‰штіњ ж±мысына, 46,9% - технологиялыќ ќажеттілікке, 4,8%-ы - жарыќтандыруѓа, µз ќажетіне жєне ысырапќа ж±мсалды. ¤њдеу µнеркєсібі салаларыныњ ішінен энергияны ењ кµп пайдаланатыны - металлургия µнеркєсібі, м±нда ж±мсалѓан электр энергиясыныњ салалыќ кµлемініњ 80,6%-ы т±тынылѓан. ¤неркєсіп т±тынѓан электр энергиясыныњ жалпы кµлеміндегі металлургия µнеркєсібініњ ‰лесі 64,5%-ды ќ±рады. ¤њдеу µнеркєсібініњ энергияны анаѓ,±рлым кµп ж±мсайтын экономикалыќ ќызмет т‰ріне металл емес µзге де минералды µнімдерді µндіру (8,8%), ауыл шаруашылыѓы µнімдерін ќайта µњдеу (3,1%), машина жасау (2,0%) жатады.
Электр энергиясын, газ бен суды µндіру мен таратуда электр энергиясын т±тыну 2006 жылмен салыстырѓанда 4,0%-ѓа артты. Электр энергиясы µндірісінде т±тынылѓан энергияныњ 64,5%-ы - жарыќтандыруѓа, µз ќажетіне жєне ысырапќа, 31,0%-ы - жылжытќыш к‰шке, 4,5%-ы - технологиялыќ ќажетке ж±мсалѓан.

Халыќтыњ электр энергиясын т±тынуы

2007 жылы халыќ µз ќажеті ‰шін 872,1 млн. кВт саѓат немесе облыс ішінде т±тынылѓан энергияныњ єрбір оныншы кВт саѓатын ж±мсаѓан. ¤ткен жылмен салыстырѓанда халыќ электр энергиясыныњ шыѓысын 3,1%-ѓа арттырды. Электр энергиясыныњ жалпы кµлемініњ 70%-ѓа жуыѓын ќала халќы, 30%-дан астамын - ауыл халќы т±тынѓан. 2006 жылѓа ќатысты алѓанда ќала халќы электр энергиясын т±тынуды 1,7%-ѓа, ауыл халќы - 6,3%-ѓа арттырды.

Энергетикадаѓы баѓалыќ жаѓдай

2007 жылы µнеркєсіп бойынша т±тастай алѓанда µнеркєсіп µнімдерін µндіруші кєсіпорындардыњ баѓа индексі 98,0%-ды ќ±рады. Баѓаныњ тµмендеуіне сыртќы рынокта металлургия µнеркєсібі µнімдері мен дайын металл б±йымдары µндірісі µнімдерініњ (24,3%-ѓа) анаѓ±рлым арзандауы єсер етті. Электр энергиясын, газ бен суды µндіру мен таратуда тарифтердіњ жалпы дењгейі 2006 жылдыњ желтоќсанына ќатысты алѓанда 16,1%-ѓа артты. ¤ндірілген электр энергиясыныњ тарифі 8,4%-ѓа артты, электр энергиясын тарату мен сату бойынша ќызметтер 27,0%-ѓа, электр энергиясын беру ќызметтері - 24,0%-ѓа ќымбаттай т‰сті. 2004 жылдыњ желтоќсаныныњ дењгейіне ќатысты алѓанда электр энергиясын µндіруші кєсіпорындардыњ баѓа индексі 135,6%-ды ќ±рады.

Сонымен, Шыѓыс Ќазаќстанда µнеркєсіп бойынша т±тастай алѓанда 1997 жылдан бастап µндірістіњ оњ серпінініњ саќталуы жалѓасуда.
2005 жылдан бастап электр энергиясын µндіру мен таратуда электр энергиясын µндірудіњ артуы жєне сонымен ќатар µнімдерге жєне электр энергиясын жеткізу мен тарату бойынша кµрсетілген ќызметтерге тарифтердіњ кµтерілуі байќалады. ¤ндірістіњ артуы µнеркєсіптегі электрді т±тынудыњ µсуіне алып келді. Адамныњ т±рмыс тіршлігіне ќажетті мањызды µнім ретінде ќала жєне ауыл халќыныњ электр энергиясына деген ќажеті арта т‰сті.
Дегенмен, электр энергиясын т±тынудыњ артуы теріс сипатќа да ие. ¤неркєсіпті т±тастай алѓанда да, сондай-аќ энергетика саласында да негізгі ќ±рал-жабдыќтардыњ жањартылу ќарќыны оныњ тозу дєрежесініњ жоѓарылыѓына сєйкес келмейді. Осы фактордыњ орын алуы жєне µнеркєсіптік кєсіпорындарда энергияны кµп ќажет ететін жабдыќтар мен технологияныњ болуы электр энергиясын тиімсіз пайдалану мен оныњ анаѓ±рлым кµп ысырапќа ±шырауына єкеп соѓуда.

ШЌО Статистика департаменті