22.04.2008 ж.

Ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ алдын алу жєне ќылмыстылыќпен к‰рес, ќоѓамдыќ ќауіпсіздікті ќамтамасыз ету - ќоѓамныњ т±раќтылыѓы мен ілгері дамуыныњ, ќазаќстан азаматтарыныњ µмір с‰ру жаѓдайы мен дењгейініњ конституциялыќ шарттарыныњ бірі болып табылады.

1. Ќылмыстылыќ серпіні жєне дењгейі

Ќазаќстан Республикасы Бас прокуратурасыныњ Шыѓыс Ќазаќстан облысы бойынша ќ±ќыќтыќ статистика жєне арнайы есеп жµніндегі комитетініњ деректері бойынша соњѓы ‰ш жыл ќылмыстылыќтыњ тµмендеуімен сипатталады. Ќылмыстылыќтыњ жандана т‰суі 2003 жылдан бастап 2004 жыл (µткен жылѓа ќатысты алѓанда 49,4%-ѓа) кезењі ішінде байќалды, одан кейінгі жылдары жыл сайын тµмендей бастады. Сонымен ќатар µткен жылы 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда ќылмыстылыќ саны 32,6%-ѓа кµп болды.

Тіркелген ќылмыстар саны, оќиѓа

Наќтыраќ болу ‰шін халыќтыњ 10 мыњ адамына есептелетін салыстырмалы кµрсеткіштерді ќарастырѓан жµн, біраќ олардыњ µзі де ќылмыстылыќтыњ бєсењдегенін кµрсетеді.

Халыќтыњ 10 мыњ адамына шаќќандаѓы
тіркелген ќылмыстар дењгейі

Республиканыњ басќа µњірлерімен салыстырѓанда Шыѓыс Ќазаќстан облысында ќылмыстыњ шиеленісуі байќалады. Соњѓы бірнеше жыл ішінде ќ±ќыќ б±зушылыќ саны бойынша Шыѓыс Ќазаќстан кему шєкілінде Павлодар облысы мен Алматы ќаласынан кейінгі ‰шінші-тµртінші орындарды иеленді.

2007 жылы облыс ай сайын дерлік бірінші орын алып отырды.

Ќ±ќыќќа ќарсы іс-єрекеттер ќ±рылымында бірнеше жылдар ќатарында меншікке, жеке басќа жєне ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы ќылмыстар басым болды. 2007 жылы олардыњ ‰лесіне 85,1%-дан келді.
2007 жылѓы ќ±ќыќ б±зушылыќ ќ±рылымы, %-бен

1.1 Меншікке ќарсы ќылмыстар

Облыста ењ кµп тараѓан ќылмыс т‰рі - м‰ліктік ќылмыс. Ќылмыстардыњ жалпы санындаѓы олардыњ ‰лесі 2003 жылѓы 57,4%-дан 2007 жылы 71,3%-ѓа жетті. 2007 жылы ќылмыстыќ істерді іздестіру полициясымен меншікке ќарсы ќылмыстар фактісі бойынша 13,0 мыњ іс ќозѓалды, б±л 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда 164,6%-ды ќ±райды. Есепті жылы тексеру аяќталѓан ќылмыстыќ істердіњ 94,7%-ы сотќа жіберілді; істердіњ 5,3%-ы аќтау негізінде тоќтатылды.
2007 жылы м‰ліктік ќылмыстар санынан 9,4 мыњ ±рлыќ, 1,3 мыњнан тонау мен алаяќтыќ оќиѓалары, 0,3 мыњнан ќараќшылыќ жєне автомобильдерді зањсыз иелену тіркелді. 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда барлыќ м‰ліктік ќылмыстар бойынша 25-тен 97%-ѓа дейін µсім аныќталды.
2007 жылы тексерілген м‰ліктік ќылмыстардыњ єрбір бесіншісі топпен жасалѓан. Пайдаќорлыќ ќылмыстыњ єрбір алтыншысы зањды ќайта б±зѓан т±лѓамен, соншамасы - кємелетке толмаѓандармен жасалѓан. Ќ±ќыќ б±зудыњ осы т‰рімен облыс азаматтарына да, шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілерге де ењ ‰лкен материалдыќ шыѓын келген. Сонымен, талданып отырѓан жыл ішінде аяќталѓан ќылмыстыќ істердіњ барлыѓы бойынша 6,9 млрд. тењгеге материалдыќ зиян аныќталѓан, оныњ ішінде 2,6 млрд. (38%) - меншікке ќарсы ќылмыстар нєтижесінде.
Єйелдерге ќатысты ±рлыќтардыњ жалпы саныныњ 41,7%-ы, тонаудыњ 39,9%-ы жєне ќараќшылыќтыњ 35,0%-ы жасалѓан. Ќылмыскерлер жеткіншектердіњ ќарсы шыќпайтынын сезіп оларѓа ќарсы ашыќ т‰рде єрекет жасайды. Негізінен алѓанда жеке м‰лікке ќатысты єрбір жетінші тонау кємелетке толмаѓандарѓа ќатысты жасалѓан.

1.2 Жеке басќа ќарсы ќылмыстар

Жалпы ќ±рылымда екінші орынды алатын зорлыќ ќылмыстары єлеуметтік анаѓ±рлым ќауіптілер ќатарына жатады. Соњѓы бес жыл ішінде олардыњ ењ кµп саны 2004 жылы тіркелді, 2007 жылы 1296 оќиѓаны ќ±рап, осыдан кейінгі ‰ш жыл ішінде олардыњ саны азайды. 2007 жылы жеке басќа ќарсы єрбір екінші ќ±ќыќ б±зушылыќ єйелдерге ќатысты, єрбір он біріншісі - кємелетке толмаѓандарѓа ќатысты жасалды. Жеке басќа ќарсы ќ±ќыќ б±зу єрекеттерініњ жартысына жуыѓын (45,6%) денсаулыќќа ќасаќана ауыр жєне орташа ауыр зиян келтіру (2007 жылы 591 оќиѓа) алады, олардыњ єрбір бесіншісі єйелдерге ќатысты (122 оќиѓа) жасалѓан.
Соњѓы бес жыл ішіндегі деректерді талдау µлтіру оќиѓаларыныњ азайѓанын кµрсетті.

Жекелеген зорлау ќылмыстарыныњ саны, оќиѓа

2007 жылы жеке басќа ќарсы тексеру аяќталѓан ќылмыстыќ істердіњ 22,8%-ы алкогольдік ішімдіктердіњ єсерінде болудан, 11,6%-ы - адамдардыњ тобымен, 8,3%-ы - баукеспелермен, 6,7%-ы - кємелетке толмаѓандармен немесе олардыњ ќатысуымен жасалѓан.
2007 жылы облыста 203 - кісі µлтірген, 160 - зорлаѓан жєне 273 денсаулыќќа ауыр зиян келтірген адамдар аныќталѓан. 2003 жылы тиісінше 278, 132 жєне 269 адам. Сонымен, талданып отырѓан кезењ ішінде зорлаѓан жєне денсаулыќќа ауыр зиян келтірген адамдар саны артты. ¤сім зањды ќайтара б±зѓандар есебінен болды.

1.3 Ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы ќылмыстар

2003-2007 жылдар кезењінде ќоѓамдыќ ќауіпсіздік пен тєртіпке ќарсы ќылмыстар олардыњ жалпы санында кему шєкілінде екінші-‰шінші орындарды алды. 2007 жылы ќ±ќыќќа ќайшы єрекеттер тобы 1239 оќиѓаны ќ±рап, ‰шінші орында болды. Талданып отырѓан кезењде осы ќылмыстар 25%-ѓа азайды. Алдыњѓы жылдардаѓыдай ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы ќылмыстар тобындаѓы ењ жоѓарѓы ‰лестік салмаќты б±заќылыќ (75,0%, немесе 929 оќиѓа) алады. Ќылмыстыњ осы т‰рі ‰лкен ќауіп тудырмаѓанмен азаматтардыњ ар-намысына н±ќсан келтіретін аса дµрекі ќылмыстар ќатарына жататынын атап µткен жµн. Б±заќылыќтыњ µсуі тыныштыќ пен тєртіпті б±затын, ќоѓамныњ жекелеген бµлігініњ моральдыќ сырќатын кµрсетеді.
Ќарудыњ ќатысуымен болатын ќылмыстар ќоѓам ‰шін ќауіпті болып ќалуда. 2007 жылы ќаруды, оќ-дєріні, жарылѓыш заттар мен жарылѓыш ќ±рылѓыларды зањсыз сатып алу, беру, µткізу, саќтау немесе µзімен бірге алып ж‰ру бойынша 226 іс (2003 жылы - 444) ашылды. 31 іс - ќаруды зањсыз жасау оќиѓалары бойынша, б±л 2003 жылдыњ дењгейінен 2,4 есеге жоѓары.
Ќаруланѓан, сондай-аќ ±йымдасќан топќа біріккен ќылмыскерлер єлеуметтік жаѓынан ќауіпті. 2007 жылы ќылмыстыќ із кесу органдарымен ќылмыстыќ ќауымдастыќты ќ±ру оќиѓасы бойынша 2 іс ашылды, б±л 2003 жылѓа ќараѓанда тоѓыз оќиѓаѓа аз. Ќаруланѓан топтыњ шабуылдау фактісі бойынша бандитизмніњ 2 оќиѓасы (2003 жылы - 3) айќындалды.

1.4 Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар

Халыќтыњ денсаулыѓы мен адамгершілігіне ќарсы баѓытталѓан ќылмыстар мєні жаѓынан тµртінші топта, 2007 жылы оныњ 1018 оќиѓасы айќындалды. Денсаулыќќа ќарсы баѓытталѓан ќылмыстар ќ±рылымында басым бµлігін (94,7%) есірткіге байланысты ќылмыстар, 2,8%-ын - порноµнімдерді зањсыз тарату жєне жезµкшелікпен айналысу, 2,5%-ын - басќалар ќ±райды.

Ерекешеленетін ќылмыстар ќ±рамы бойынша
есірткіге байланысты ќылмыстар саны

Есірткі ќылмыстары барлыќ жерде дерлік шоѓырланѓан: 2007 жылы ќылмыстыњ осы т‰рі Абай жєне Тарбаѓатай аудандарында (2003ж. - Курчатов ќ. мен Абай ауданында) тіркелген жоќ. ¤скемен ќаласы есірткі ќылмыстарыныњ негізгі ошаѓы, оныњ ‰лесіне жалпы кµлемніњ 48,2%-ы келеді.
Облыста есірткіні топтаса ќолдану тµмендеп келеді: талданып отырѓан кезењде ќ±ќыќ ќорѓау органдарыныњ жедел ќызметкерлерімен есірткі ќ±ралдарын т±тынуѓа арналѓан притондарды ±йымдастыру мен ±стаудыњ 4 оќиѓасы (2003 жылы -16 оќиѓа) айќындалды.
Адам организміне кері єсер етуден басќа есірткі жєне психотроптыќ заттар зањѓа ќайшы єрекеттерге итермелейді. 2007 жылы ќылмысы аныќталѓан адамдардыњ жалпы санынан 915 адам немесе єрбір он біріншісі есірткі немесе алкоголь µнімдерініњ єсерінде болды. Кісі µлтіру, денсаулыќќа зиян келтіру, ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы, зорлау жєне басќа да жењсікќ±марлыќ сипаттаѓы ќылмыстар есірткініњ єсерінен басќа ќылмыстарѓа ќараѓанда жиі орын алады.
Порнографиялыќ материалдар мен заттарды зањсыз тарату денсаулыќќа моральдыќ залал келтіреді, осыѓан байланысты 2007 жылы 11 ќылмыстыќ іс ќозѓалса, 2003 жылы осы факт бойынша бірде-бір іс ќозѓалмаѓан. Одан басќа, жезµкшелікпен жєне жењгетайлыќпен айналысу бойынша 18 іс ќозѓалды (2003 жылы - 7).

1.5 Экономикалыќ жєне сыбайлас жемќорлыќ ќылмыстар

2007 жылы ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ жалпы ќ±рылымында 1,4%-ды ала отырып, экономикалыќ ќылмыс облысќа 3,3 млрд. тењге материалдыќ зиян тигізді, б±л ќ±ќыќќа ќайшы жалпы єрекеттердіњ 47%-ы. 2003 жылдан бері жыл сайын облыста 256-дан 364 оќиѓаѓа дейін экономикалыќ ќылмыс тіркеліп отырды. 2007 жылы соњѓы бес жыл ішіндегі оныњ ењ аз саны - 256 оќиѓа тіркелді.
Экономикалыќ ќылмыстар санында ењ ‰лкен ‰лесті жалѓан аќшаны дайындау мен µткізу алады, талданбалы кезењдегі оныњ саны - 50, т±тынушыларды алдау - 47, экономикалыќ контрабанда - 38, зањсыз кєсіпкерлік - 34 оќиѓаны ќ±райды. 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда экономикалыќ контрабандадан басќаларыныњ саны 34-тен 92%-ѓа дейін артты. Талданып отырѓан кезењде экономикалыќ контрабанда оќиѓалары 34%-ѓа аз айќындалды.
Баѓалы ќаѓаздарды, аќша ќаражаттарын жєне баѓалы заттарды орталыќтандырылѓан саќтау объектілеріне 2007 жылы 53 ќаскµйлік, оныњ 41-і - банктерге жасалды. 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда µсім 3,9%-ды ќ±рады. Аяќталѓан істер бойынша материалдыќ залал сомасы 7,8 млн. тењге шамасында аныќталды, олардыњ 2,9 млн. тењгесі немесе 37,2%-ы тєркіленді жєне ерікті т‰рде µтелді.
Сыбайлас жемќорлыќ, яѓни мемлекеттік ќызмет атќарып отырѓан т±лѓаныњ жеке µзі немесе делдал арќылы м‰ліктік байлыќ пен артыќшылыќты пайдалануы мањызды мєселелердіњ бірі болып отыр, Ќазаќстан Республикасы Бас прокуратурасыныњ Шыѓыс Ќазаќстан облысы бойынша ќ±ќыќтыќ статистика жєне арнайы есеп жµніндегі комитетініњ деректері бойынша 2007 жылы 114 сыбайластыќ ќылмыс тіркелсе, 2003 жылы 49 оќиѓа тіркелген болатын. Пара беру (20 оќиѓа), пара алу (15), ќызмет бабын теріс пайдалану (12) жєне алдау (9) басымдыќќа ие.

2. ¤њірлер бойынша ќылмыстылыќ дењгейі

2007 жылы облыс халќыныњ 10 мыњ адамына шаќќанда 128 ќылмыс жасалды. ¤њір бойынша осы кµрсеткіш Тарбаѓатай ауданындаѓы 34 оќиѓадан Риддер ќаласындаѓы 242 оќиѓаѓа дейін ауытќып отырды.

2007 жылѓы ќылмыстылыќ коэффициенті, халыќтыњ
10 мыњ адамына есептегенде

Кему шєкілі бойынша ќылмыстылыќ дењгейі бойынша бірінші орынды - Риддер ќаласы, екінші - ¤скемен ќаласы, ‰шінші - Зырян, тµртінші - Глубокое, бесінші орынды - Шемонаиха аудандары алады.
2003 жылѓа ќатысты алѓанда ќылмыстылыќ дењгейі облыстыњ 19 µњірініњ тоѓызында артты. Ењ жоѓарѓы µсім Зырян ауданында (92,5%-ѓа), ¤скемен (65,2%-ѓа) жєне Риддер (51,2%-ѓа) ќалаларында тіркелді. Ќылмыстыњ тµмендеуі (1-31%-ѓа) Курчатов ќаласында, Абай, Бесќараѓай, Жарма, Зырян, Катонќараѓай, Кµкпекті, К‰ршім, Тарбаѓатай жєне ‡ржар аудандарында байќалды.
2007 жылы облыстыќ ќ±рылымдаѓы ауыр жєне аса ауыр ќылмыстар ‰лесі 19,9%-ды ќ±рады. Облыс µњірлері бойынша б±л кµрсеткіш 10,3-тен 25,1% аралыѓында ауытќиды. Ауыр жєне аса ауыр ќылмыстардыњ ењ жоѓарѓы ‰лесі Семей (25,1%) жєне ¤скемен (22,2%) ќалаларына келеді.

3. Ќылмыстардыњ ашылуы

Ќ±ќыќ ќорѓау органдары ќызметініњ бірден-бір басты µлшеміне ќылмыстардыњ ашылу кµрсеткіші жатады.
Соњѓы бес жыл ішінде ќылмыстардыњ ењ жоѓары ашылуы (82,1%) 2003 жылы, ењ тµмені - 2005 (55,2%) байќалды. 2007 жылы облыс бойынша ашылу дењгейі 64,9%-ды ќ±рады, б±л бес жыл б±рынѓы дењгейден 17,2 пайыздыќ пунктке тµмен.

Ќылмыстардыњ ашылуы, %-бен

Облыс µњірлері бойынша ќылмыстардыњ ашылу дењгейі ауытќып отырады. 2007 жылы ашылѓан ќылмыстардыњ ењ жоѓары ‰лесі (85%-дан жоѓары) Абай, Бесќараѓай, Жарма, Катонќараѓай, Кµкпекті, К‰ршім жєне Тарбаѓатай аудандарына, ењ тµмені (60%-дан аз) - ¤скемен ќаласына келеді.

2007 жылѓы ќылмыстылыќтыњ ашылу дењгейі, %-бен

Ќылмыстардыњ жекелеген т‰рлері бойынша олардыњ ашылуы да айтарлыќтай сараланады.

2007 жылѓы ќылмыстардыњ ашылу дењгейі

4. Ќ±ќыќ б±зушы т±лѓалар

Ќ±ќыќ ќорѓау органдарыныњ жедел іздестіру ќызметініњ нєтижесінде 2007 жылы ќылмыс жасаѓан 10134 адам аныќталды, б±л 2003 жылдыњ дењгейіне ќатысты алѓанда 100,7%-ды ќ±райды. Соњѓы бес жыл ішінде жыл сайын 10 мыњ ќылмыскерден тіркеледі. Тек 2004 жылы ѓана 9 мыњнан аз ќылмыскер аныќталды.

Ќылмыс жасаѓан т±лѓалар

2003-2007 жылдары жасµспірімдердіњ ќылмыстылыѓы 35,0%-ѓа, топпен жєне ж±мыссыздармен істелген ќылмыстар тиісінше 12,4 жєне 2,8%-ѓа артты. ¤ткен жылы есірткініњ єсерімен 41 адам ќ±ќыќќа ќайшы єрекеттерге барды, 2003 жылы - 3 адам. Талданбалы кезењде баукеспелік (36,1%-ѓа), алкогольдіњ єсерімен (34,4%-ѓа), єйелдермен жасалѓан ќылмыстар (7,7%-ѓа) азайды.
2007 жылѓы ќ±ќыќ б±зушылыќты талдау зањды б±зѓан жасµспірімдердіњ жартысынан астамы (68,1%) оќу орындарында оќитындарын кµрсетті. Ќ±ќыќ б±зушылардыњ негізгі бµлігініњ - 71,2%-ыныњ - ешќайда ж±мыс істемеуіне жєне оќымауына байланысты µмір с‰руге ќаражат кµзі жоќ. 936 адам зањды ќайта б±зѓан (9,2%), олардыњ 185-і б±рын шартты т‰рде сотталѓан, 4-і - ‰кімді орындауы кейінге шегерілген, 5-і - т‰зету ж±мыстары кезењінде ж‰ргендер. Ќылмысты істермен айналысатын ќ±рылымда ќ±ќыќ б±зу єрекеттерініњ алдын алатын жєне жолын кесетін ќ±ќыќ ќорѓау орындары мен соттыњ 35 ќызметкері жєне 4 єкім бар. Ќ±ќыќ б±зушылардыњ 79,0%-ы ќылмыстыќ жауапкершілікке тартылѓан, істердіњ 0,4%-ы медициналыќ сипаттаѓы еріксіз шараларды ќолдану ‰шін сотќа жіберілді.
2007 жылы тергеуден, жауап алудан жєне соттан 1192 адам жасырынѓан, олардыњ 778-і - ќылмыскерлер. Іздеу салынѓандардыњ 14,8%-ы ауыр жєне аса ауыр ќылмыс жасаѓан. 2008 жылѓы ќањтардыњ басына 208 адам іздестірілуде.

Жекелеген шоѓырланым бойынша
ќ±ќыќ б±зушылардыњ ‰лес салмаѓы

Сонымен, ќорыта айтќанда облыста ќылмыстыќ іс-єрекеттіњ тµмендеу беталысы байќалады. 2007 жылы халыќтыњ 10000 адамына шаќќанда тіркелген ќылмыстар дењгейі алдыњѓы ‰ш жылѓа ќараѓанда тµмен болды. 2003 жылмен салыстырѓанда отбасы мен кємелеттік жасќа толмаѓандарѓа (57,4%-ѓа), сот тµрелігіне (49,3%-ѓа) ќарсы ќылмыстар, экологиялыќ ќылмыстар (34,9%-ѓа), жеке басќа (28,6%-ѓа), ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке (25,0%-ѓа), экономика саласындаѓы (11,1%-ѓа), мемлекеттік ќызмет м‰ддесіне ќарсы (7,1%-ѓа) ќылмыстар саны аз айќындалды. Дегенмен де республиканыњ басќа µњірлерімен салыс-тырѓанда Шыѓыс Ќазаќстан ќылмыстар саны анаѓ±рлым жоѓары µњірлер ќатарына жатады.