24.02.2008 ж.

2007 жылѓы облыстыњ т±тыну рыногындаѓы баѓа жаѓдайы жµнінде

2007 жылы облыс бойынша орташа алѓанда жалпы инфляция дењгейін сипаттайтын т±тыну баѓа индексі 116,1%-ды ќ±рады. Сєйкес кезењді соњѓы ‰ш жылмен салыстырѓанда экономиканыњ т±тыну секторындаѓы инфляциялыќ ‰рдістіњ µсу ќарќыныныњ артуын дєлелдейді.

Облыс бойынша 2005-2007 жылдардаѓы т±тыну баѓалар индексі
µткен жылдыњ желтоќсанына,
кезењ соњына пайызбен

Жалпы баѓаныњ µзгеруіне инфляцияныњ жеке компоненттерініњ єсер ету дєрежесі тауарлар мен ќызмет кµрсетулерге баѓаныњ µзгеру мµлшеріне, сондай-аќ халыќтыњ жалпы т±тыну шыѓысындаѓы олардыњ салмаќтыќ мєніне де байланысты. Сонымен, есепті жылы азыќ-т‰лік тауарларына баѓаныњ кµтерілуі инфляцияѓа ќосќан ‰лесі 16,1%-ды ќ±райтын жалпы µсімніњ 9,7%-ын, яѓни 60,3%-ын ќосты. Т±тыну баѓаларыныњ жиынтыќ индексіне халыќќа кµрсетілетін ќызметтерде тарифтер µсімі 3,5%-ды (немесе 21,7%-ды), азыќ-т‰лік тобына жатпайтын тауарлар баѓасы - 2,9%-ды (18,0%-ды) ќосты.
Іріктелген тауарлар тобынан нан жєне жарма µнімдері баѓаларыныњ артуыныњ инфляцияѓа ќосќан анаѓ±рлым жоѓары салымы - 16,1%-ды ќ±райтын жалпы µсімніњ 3,4%-ын, немесе 21,1%-ды ќосты. "Т±рѓын ‰йді к‰тіп ±стау" топтары бойынша т±рѓын ‰й - коммуналдыќ ќызмет кµрсету, ќ±рылыс материалдары, ќатты отын баѓалары мен тарифтерініњ µсімі т±тыну баѓаларыныњ жиынтыќ индексіне 3,1%-ын ќосты, б±л жалпы µсімніњ 19,3%-ын ќ±райды.
Республика µњірлерініњ арасында инфляциялыќ ‰рдістіњ жетекшісі Алматы ќаласы болды: т±тыну баѓа индексі 127,1%-ды, соныњ ішінді азыќ-т‰лік тауарлары бойынша - 138,5%-ды, азыќ-т‰лік тобаны жатпайтын тауарлар - 114,1%-ды, халыќќа ќызмет кµрсетулер - 123,4%-ды ќ±рады. Шыѓыс Ќазаќстан облысы бойынша ќалыптасќан инфляция дењгейі республика кµрсеткішінен 2,7 пайыздыќ пунктке, азыќ-т‰лік тауарлары бойынша - 4,3 пайыздыќ пунктке, азыќ-т‰лік тобаны жатпайтын тауарлар - 0,6 пайыздыќ пунктке, аќылы ќызметтер - 2,4 пайыздыќ пунктке тµмен болды.
Талданбалы кезењде республика бойынша т±тастай алѓандаѓы сияќты облыстыњ т±тыну рыногында баѓа єркелкі µзгеріп отырды. Бірінші тоќсанда баѓалар мен тарифтер 3,5%-ѓа, екінші тоќсанда - 0,5%-ѓа, ‰шінші тоќсанда - 4,7%-ѓа, тµртінші тоќсанда - 6,7%-ѓа артты. Ќањтар (2,4%) жєне ќырк‰йек-ќараша айларында (9,6%) айтарлыќтай µсу ќарќыны байќалды.

2007 жылѓы ќањтар-желтоќсандаѓы т±тыну баѓалар динамикасы
µткен айѓа пайызбен

2007 жылы облыста азыќ-т‰лік рыногындаѓы баѓалар 22,3%-ѓа µсті. Инфляция кµрсеткіштеріне нан жєне жарма µнімдері баѓаларыныњ µсімі 3,4%-ды, май мен тоњ май - 2,0%-ды, ет пен ет µнімдері - 1,6%-ды, с‰т µнімдері - 0,8%-ды, жемістер мен кµкµністер - 0,6%-ды, ж±мыртќа - 0,4%-ды ќосты.
Тамаќ µндірісіндегі баѓа µсімініњ ќорлары т±тыну рыногындаѓы отандыќ µнім есебінде ќалыптасады, электр жєне жылу энергисын бµлу мен тарату, сондай-аќ су тарифтерініњ µсуімен ескеріледі. Облыс бойынша т±тастай алѓанда экономикалыќ ќызмет т‰рлеріндегі баѓалар мен тарифтер 16,1%-ѓа артты: электр энергия 18,3%-ѓа, жылу - 14,8%-ѓа, суыќ су - 2,4%-ѓа ќымбаттай т‰сті. Инфляциялыќ ‰рдістерге негізгі, сондай-аќ экономика секторындаѓы т±тынуѓа наќты єсер еткен сияќты жанар-жаѓар май материалдарына да баѓа µсімін ќосты, ол 24,3%-ды ќ±рады.
Талданбалы жылы нан жєне жарма µнімдерініњ баѓасы 40,1%-ѓа (2006ж. - 6,3%-ѓа) µсті. Облыстыњ ауыл шаруашылыќ тауар µндірушілеріндегі бидай баѓасы 71,1%-ѓа, ќара бидай - 6,6%-ѓа, ќара ќ±мыќ - 12,1%-ѓа, арпа - 49,7%-ѓа ќымбаттады. ¦н-жарма жєне нан пісіру µнеркєсібінде баѓалардыњ келесі µзгерісі болды: бидай ±ны 88,8%-ѓа, ќара бидай - 25,9%-ѓа, арпа жармасы - 12,0%-ѓа, мєни - 6,7%-ѓа, ќара бидай ±нынан нан - 32,5%-ѓа, бидай - 46,9%-ѓа, ќара бидай-бидай - 38,1%-ѓа, тоќаш µнімдері - 26,7%-ѓа, наннан жасалѓан кондитерлік µнімдер - 20,9%-ѓа, прєндіктер - 29,4%-ѓа, печенье - 15,5%-ѓа, макарон µнімдері - 42,5%-ѓа ќымбаттады. Бµлшек саудада бидай ±ныныњ баѓасы 71,8%-ѓа, к‰ріш - 25,5%-ѓа, мєни жармасы - 24,1%-ѓа, ќараќ±мыќ - 8,0%-ѓа, с±лы жармасы - 15,7%-ѓа, арпа жармасы - 13,7%-ѓа, тары - 19,8%-ѓа, ќара бидай жєне ќара бидай-бидай наны - 46,0%-ѓа, жоѓары с±рыпты бидай - 43,1%-ѓа, бірінші с±рыпты - 47,2%-ѓа, тоќаш жєне наннан жасалѓан кондитерлік µнімдер - 20,4%-ѓа, макарон µнімдері - 49,0%-ѓа ќымбаттай т‰сті.
Облыстыњ ауыл шаруашылыќ ќ±рылымдарымен µткізілген ірі ќара мал баѓасы 13,2%-ѓа (т±тыну рыногындаѓы сиыр еті - 14,6%-ѓа), шошќа - 13,1%-ѓа (шошќа еті - 3,7%-ѓа), ќой - 14,9%-ѓа (ќой еті - на 13,9%), жылќы - 10,4%-ѓа (жылќы еті - 23,0%-ѓа), ќ±с - 27,4%-ѓа (ќ±с еті - 30,3%-ѓа) кµтерілді. Облыстыњ ет µндіруші кєсіпорындарында ш±жыќ µнімдеріне баѓалар 8,2%-ѓа, д‰кендер мен базарлардаѓы сµрелерде - 12,2%-ѓа, ет консервілері - тиісінше 22,2%-ѓа жєне 13,6%-ѓа, т±шпара - 26,0%-ѓа жєне 23,1%-ѓа µсті.
Инфляциялыќ ‰рдістер с‰т µнімдерініњ нарыѓында да байќалды. Аграрилерде сатылатын с‰т баѓасы 28,8%-ѓа, с‰т µнеркєсібінде - 23,1%-ѓа кµтерілді. Т±тыну рыногында шикі с‰т 43,6%ѓа, пастерленген с‰т - 27,2%-ѓа, с‰збе - 33,9%-ѓа, ќатты ірімшік - 27,6%-ѓа, ќаймаќ - 24,9%-ѓа, айран - 23,2% ќамбаттай т‰сті.
Баѓаныњ анаѓ±рлым µсу ќарќыны 59,8%-ѓа май жєне тоњ май µнімдерінде байќалды. 2007 жылѓы желтоќсанда 2006 жылдыњ желтоќсанына ќатысты алѓанда µсімдік майыныњ баѓалары (2006ж. оныњ 5,3%-ѓа арзандаѓаны байќалды), т±здалмаѓан сары май - 22,9%-ѓа, маргарин - 23,8%-ѓа, таѓамдыќ майлар - 18,6%-ѓа екі еселенді. Сонымен бірге ауыл шаруашылыќ µндірушілерінде к‰нбаѓыс т±ќымы 53,4%-ѓа, ќайта µњдейтін кєсіпорындарында µсімдік майы - 78,5%-ѓа ќымбаттады.
Облыс ќ±с фабрикаларымен ж±мыртќаны µткізу баѓасы 30,6%-ѓа, бµлшек сауда баѓасы - 38,7%-ѓа кµтерілді.
2007 жылы т±тыну рыногында жеміс-кµкµніс µнімдері 14,8%-ѓа: жања піскен ќияр - 57,2%-ѓа, орамжапыраќ - 43,3%-ѓа, ќызанаќ - 38,2%-ѓа, алм±рт - 28,3%-ѓа, лимон - 27,1%-ѓа, алма - 18,7%-ѓа, картоп - 8,1%-ѓа, сєбіз - 5,8%-ѓа, ќызылша - 3,8%-ѓа, басты пияз - 1,3%-ѓа ќымбаттай т‰сті. Облыстыњ ауыл шаруашылыќ ќ±рылымдарындаѓы картоп баѓасы 32,6%-ѓа (республика бойынша т±тастай алѓанда - 18,8%-ѓа), кµкµністер - 51,4%-ѓа (27,6%-ѓа) ќымбаттады.
Азыќ-т‰лік тауарларына т±тыну баѓаларыныњ ењ жоѓары µсу ќарќыны шекарамен шектес µњірлерде - Алтай µлкесінде де байќалды. Сонымен, µткен жылы Барнаулда бидай наны 11,3%-ѓа, сиыр еті - 9,4%-ѓа, с‰т - 30,5%-ѓа, сары май - 51,1%-ѓа, ж±мыртќа - 17,6%-ѓа, картоп - 62,4%-ѓа ќымбаттады.
2007 жылы азыќ-т‰лік тобына жатпайтын тауар баѓаларыныњ µсімі соњѓы ‰ш жылѓа ќараѓанда - 9,9%-ѓа (2006ж. - 5,9%-ѓа, 2005ж. - 5,3%-ѓа) жоѓары болды. Б±л сегменттегі баѓаныњ µсуі т±тыну рыногындаѓы халыќќа берілетін энергия ќорларыныњ ќымбаттауы мањызды себебініњ бірі болып табылады. ¤ткен жылы жанар-жаѓар май материалдарын сату баѓаларыныњ дењгейі 24,3%-ѓа (бензин - 24,4%-ѓа, дизель отыны - 24,2%-ѓа), ќатты отын - 14,9%-ѓа (кµмір - 15,3%-ѓа, отын - 14,2%-ѓа) кµтерілді. Ќазаќстан бойынша орташа алѓанда бензинніњ ќымбатауы 2007 жылы 16,5%-ды, дизель отыны - 20,3%-ды ќ±рады. Сонымен ќатар µњделмеген м±най мен ілеспе газды шыѓаратын республика кєсіпорындарыныњ баѓалары 51,5%-ѓа, м±най µнімдерін µндіретін кєсіпорындарында - 14,1%-ѓа кµтерілді.
Азыќ-т‰лік тобына жатпайтын µзге де топтаѓы тауар баѓаларын ќ±ру, олардыњ т±тыну рыногына т±раќсыз т‰су жаѓдайы шекара саясатыныњ µзгеруіне байланысты болды. Баѓа дењгейіне белгілі бір єсерді т±раќты валюта баѓамыныњ ауытќуы єсер етіп отырды. Тењгеге ќатысты алѓанда евро баѓамыныњ 6,6%-ѓа жєне ресей рубілініњ 2,7%-ѓа кµтерілуі Еуропа одаѓы мен Ресей елдерінен єкелінетін тауар баѓаларыныњ µсуін жеделдетті, ал доллардыњ тењгеге ќатысты 4,9%-ѓа арзандауы долларѓа баѓытталѓан тауарлардыњ ќымбаттауын ±стап т±рды.
"Киім мен аяќкиім" топтары бойынша куртка баѓалары 4,0 - 7,3%-ѓа, екілік костюм - 2,9 - 9,0%-ѓа, шалбар - 8,4 - 8,5%-ѓа, сыртќы жейде - 5,4 - 5,6%-ѓа, блузка - 5,9%-ѓа, сыртќы трикотаж - 4,4 - 7,5%-ѓа, спорт костюмдері - 2,1 - 9,0%-ѓа, джинсы киімдері - 6,4 - 10,1%-ѓа, бас киімдер - 10,1%-ѓа; ерлер ботинкалары - 12,8%-ѓа, єйелдер туфлилері - 10,6%-ѓа, балалар аяќкиімі - 4,1%-ѓа, ж‰ннен басылѓан аяќкиім - 15,7 - 29,0%-ѓа ќымбаттай т‰сті. ‡йге арналѓан тауарлардан (баѓа индексі - 107,1%) кілем б±йымына баѓалар 8,4%-ѓа, ыдыс-аяќ - 6,5%-ѓа, т±рмыстыќ техника - 6,0%-ѓа, жићаз - 5,6%-ѓа, т±рмыстыќ тоќыма б±йымдары - 4,2%-ѓа артты. Жуатын жєне тазалайтын ќ±ралдар 10,7%-ѓа (кір сабын - 18,5%-ѓа, кір жуатын ±нтаќ - 6,0%-ѓа), жеке бас тазалыѓына арналѓан тауарлар - 8,5%-ѓа (иіс сабын - 11,1%-ѓа, баларѓа арналѓан сабын - 11,0%-ѓа, сусабын - 7,4%-ѓа, тіс пастасы - 6,8%-ѓа) ќымбаттады. Ќ±рылыс материалдарына баѓалар 27,2%-ѓа (цемент - 1,9 есеге, кафель - 8,2%-ѓа), кµлік ќ±ралдары - 7,7%-ѓа (ТМД елдерінде шыќќан автомобильдер - 10,9%-ѓа), кењсе тауарлары - 6,3%-ѓа, зергерлік б±йымдар мен саѓаттар - 5,9%-ѓа, баспа басылымдары - 5,8%-ѓа (оќу-аныќтамалыќ єдебиеттер жєне апта сайын шыѓатын газеттер - 10,3%-ѓа), дєрі-дєрмектер - 5,1%-ѓа кµтерілді.
2007 жылы аќылы ќызмет кµрсету саласында баѓалар мен тарифтердіњ артуы 13,0%-ды ќ±рады, б±л 2006 жылѓы мµлшерінен 1 пайыздыќ пунктке жєне 2005ж. - 1,9 п.п-ке жоѓары. Т±рѓын ‰й-коммуналдыќ ќызмет кµрсету µсімі инфляцияѓа 3,1%-ын ќосты, б±л аќылы ќызмет кµрсетулерге жалпы баѓаныњ артуынан 89%-ды жєне т±тыну секторы бойынша т±тастай алѓанда 19,6%-ды ќ±рады.
Т±рѓын ‰йді ±стау ќызметінен (баѓа индексі - 118,5%) ж‰йелі газ ќ±ны 29,3%-ѓа, электр энергия тарифы - 26,1%-ѓа, орталыќтан жылыту жєне ыстыќ су - 13,3%-ѓа, ќоќысты шыѓару аќысы - 12,2%-ѓа, кєрізді ќолдану - 4,4%-ѓа, суыќ су - 4,0%-ѓа; пєтер иелері кооперативтерініњ ќызметтері - 14,9%, т±рѓын жайларды жµндеу ќызметтері - 22,0%-ѓа ќымбаттады.
Кµлік ќызметініњ баѓасы 7,1%-ѓа, соныњ ішінде автомобиль кµлігі - 3,3%-ѓа, темір жол - 19,7%-ѓа, єуе жолы - 4,3%-ѓа ќымбаттай т‰сті. Облыс орталыѓында трамвайдаѓы жол ж‰ру ќ±ны 16,7%-ѓа - 30-дан 35 тењгеге дейін кµтерілді. Ќала ішілік атомобиль кµлігімен жићаз бен µзге де ж‰ктерді тасымалдау баѓасы 15,0%-ѓа артты.
Білім беру ж‰йесіндегі ќызмет кµрсетулер 12,5%-ѓа, соныњ ішінде мектепке дейінгі балалар мекемелерініњ ќызметі - 18,8%-ѓа, орта кєсіптік - 16,3%-ѓа, жоѓары оќу орындары - 10,3%-ѓа, жалпы орта білім беретін - 4,7%-ѓа ќымбаттай т‰сті. Мектепке дейінгі балалар мекемесін ±стау ќ±ны бойынша (2007ж. желтоќсанында 1 бала-к‰н 506 тењгені ќ±рады) ¤скемен ќаласы республиканыњ µзге де ќалаларыныњ арасында Алматы (тиісінше 720 тењге) жєне Астана (646 тењге) ќалаларынан кейінгі 3 ±станымѓа ие болды. .
Денсаулыќ саќтау мекемелерімен кµрсетілетін ќызмет баѓалары 9,9%-ѓа, соныњ ішінде стоматологиялыќ орталыќтар мен емханалар - 15,0%-ѓа, медициналыќ зертханалар - 7,0%-ѓа кµтерілді. Дєрігердіњ алѓашќы ќабылдауы 17,6%-ѓа, массаж - 8,4%-ѓа ќымбаттады. Санаторилерге жолдама ќ±ны 15,9%-ѓа µсті.
2007 жылы байланыс ќызметініњ баѓа индексі 98,4%-ды ќ±рады. Интернет 4,9%-ѓа, телефон ќызметі жєне факс байланысы - 2,3%-ѓа арзандады. Пошта маркасыныњ ќ±ны 1,3%-ѓа, сєлемдеме жіберу - 0,6%-ѓа ќымбаттады.
Мєдениет, спорт жєне кµњіл кµтеру саласындаѓы ќызметтер 10,5%-ѓа, соныњ ішінде спорт кешенініњ ќызметтері - 21,8%-ѓа, кітапхана - 7,8%-ѓа, єн айтуѓа ‰йрету сабаќтары - 6,7%-ѓа, видеотаспаларды жалѓа алу - 6,2%-ѓа, мектептен тыс сабаќтар - 4,9%-ѓа ќымбаттай т‰сті. Кинозал билетініњ ќ±ны 35,5%-ѓа, цирк ойын-сауыѓына - 15,4%-ѓа, театрларѓа - 12,5%-ѓа, концерт залдарына - 6,4%-ѓа, музей жєне кµрме залдарына - 5,0%-ѓа µсті.
Автот±раќ ќызметтері 53,6%-ѓа, автомектеп - 25,9%-ѓа, ќоѓамдыќ тамаќтану кєсіпорын ќызметтері - 17,6%-ѓа, кір жуатын орындар - 17,0%-ѓа, ќонаќ ‰йлер - 14,7%-ѓа, киім тігу ательесі, салт жоралар бюросыныњ ќызметтері - 13,7%-ѓа, монша жєне сауна - 12,1%-ѓа, химиялыќ жолмен тазалау орындарыныњ - 8,1%-ѓа, шаштараздар мен с±лулыќ салондарыныњ - 7,8%-ѓа, автомобильдерге техникалыќ ќызмет кµрсету стансаларыныњ - 5,2%-ѓа, зањгерлік консультациялар жєне нотариалды кењсе ќызметтері - 3,8%-ѓа; аяќкиім жµндеу шеберханалары - 13,6%-ѓа, т±рмыстыќ техникалары - 10,1%-ѓа, теле - жєне радиоаппаратуралар - 6,9%-ѓа, саѓаттар - 3,9%-ѓа ќымбаттай т‰сті.
Аќшалай табысы ењ тµмен халыќ тобы ‰шін т±тыну баѓа индексі (бірінші децильді топ) 2007 жылы 121,0%-ды, ењ жоѓары (оныншы топ) - 113,9%-ды ќ±рады, яѓни айырмашылыѓы 7 пайыздыќ пункт мµлшерінде ќалыптасты. Бірінші жєне оныншы топтаѓы жан±ялардыњ т±тынуындаѓы аттас тауарлар мен ќызмет кµрсетулер єр т‰рлі ‰лесті алады, олай балса жеке топтардаѓы баѓаныњ µзгеруініњ µзгешелігі бар. Бірінші топтаѓылар ‰шін азыќ-т‰лік тауарлары 29,0%-ѓа, оныншы - 19,0%-ѓа, азыќ-т‰лік тобына жатпайтын тауарлар - тиісінше 11,0%-ѓа жєне 9,2%-ѓа, аќылы ќызмет кµрсетулер - 13,3%-ѓа жєне 12,5%-ѓа, олардан т±рѓын ‰й-коммуналдыќ ќызметтері - 19,2%-ѓа жєне 18,0%-ѓа ќымбаттады. Яѓни, есепті кезењде табысы ењ тµмен халыќ ‰шін тамаќ µнімдеріне баѓаныњ кµтерілуі аса сезінерліктей болды.

Сµйтіп, 2007 жылы облыстыњ т±тыну рыногында инфляциялыќ ‰рдістіњ к‰шейгені байќалды. Азыќ-т‰лік тобындаѓы тауарлар баѓасыныњ кµтерілу серпіні нан жєне жарма µнімдеріне, ет жєне с‰т µнімдеріне, µсімдік майына, азыќ-т‰лік тобына жытпайтын тауарлардан - бензинге, киім мен аяќкиімге, аќылы ќызмет кµрсету секторынан - т±рѓын ‰й-коммуналдыќ саласына негізгі єсерін тигізді.